Đáp: Bạn Trí Việt và Thanh Minh thân mến!

Ưu đàm, Phạn ngữ là udumbara, Hán phiên âm là ưu đàm ba la, ô đàm bát la, uất đàm v.v. Hán dịch nghĩa là linh thụy hoa, thụy ứng hoa, không khởi hoa.

Theo một số kinh điển Bắc truyền, ưu đàm là một loại cây thiêng, ba ngàn năm mới nở một lần, mỗi lần hoa nở báo hiệu điềm lành Phật ra đời hay Chuyển Luân Thánh Vương xuất hiện (Kinh Vô lượng thọ, Pháp hoa văn cú, Huệ Lâm âm nghĩa ...).

Một trong những cái gọi là "hoa ưu đàm"

Từ điển Phật học Huệ Quang (tập VII, tr. 5943) ghi: "Ưu đàm, tên khoa học là Ficus Glomerata, thực vật ẩn hoa thuộc họ cây Dâu. Thân cao hơn 3 mét">

Từ điển Phật học Hán Việt (NXB Khoa Học Xã Hội) ghi: “Cây ưu đàm không thuộc loại hoa quả, mọc ở các nơi như núi Himalaya, cao nguyên Đê-can và nước Xây-lan… Thân cây cao hơn một trượng, lá có hai thứ: một thứ phẳng trơn, một thứ thô nhám, cả hai thứ đều dài khoảng 4,5 tấc, nhọn đầu. Hoa lưỡng tính rất bé, mọc kín ở lõm sâu trong đài hoa, nên thường nhầm là loại cây không hoa. Hoa xếp như nắm tay hoặc như ngón tay cái, thành chùm hơn chục đóa, ăn được nhưng vị không ngon”.

Trong kinh tạng Pa2li, HT. Thích Minh Châu dịch và chú giải là cây sung (tên khoa học là Ficus Glomerata).

"Ví như cây bồ-đề, cây bàng, cây sanh (pilakka), cây sung (udumbara)...; những cây lớn này, này các Tỳ-kheo, sanh từ hạt giống nhỏ, có thân cây lớn, lớn lên bao trùm các cây khác." (Kinh Tương ưng bộ V, chương 2, phẩm Triền cái, phần Cây, NXB Tôn Giáo, 2000, tr. 153).

"Ví như, một người đem củi khô từ cây saka lại và nhen lửa, lửa sẽ xuất hiện. Và một người khác đem cây củi khô từ cây sala lại và nhen lửa, lửa sẽ xuất hiện. Rồi một người khác đem cây củi khô từ cây umdumbara (cây sung) lại và nhen lửa, lửa sẽ xuất hiện." ( Kinh Trung bộ II, kinh Kaṇṇakatthala số 90, Viện nghiên cứu Phật học Việt Nam ấn hành năm 1992, tr.635)

Bọ lacewing và trứng (khá giống với "hoa" lạ).

Rõ ràng, xét theo kinh điển Phật giáo thì ưu đàm là loài cây lớn, có cành lá xanh tốt. Chính cây ưu đàm đã che mát cho Phật Câu Na Hàm Mâu Ni trong khi Ngài tọa thiền và chứng đạt giác ngộ tối thượng:

"Này các Tỳ-kheo, Thế Tôn Konagamana (Phật Câu Na Hàm Mâu Ni), bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, giác ngộ dưới gốc cây udumbara (ô-tam-ba-la)." (Trường bộ kinh, kinh Đại Bổn, Viện NCPHVN ấn hành năm 1991, tr. 436)

Mặc dù kinh điển Phật giáo không mô tả hình dáng cụ thể của hoa ưu đàm, nhưng trong chừng mực nào đó, chúng ta đã xác định được cây ưu đàm là loài cây cao lớn, (nói theo HT. Thích Minh Châu là cây sung).

Cây sung (Udumbara, Ficus Glomerata)

Nên những cái gọi là "hoa ưu đàm" mọc khắp nơi hiện nay, chắc chắn không phải là hoa ưu đàm theo như kinh Phật đã nói.

Thiết nghĩ, khi các nhà khoa học chưa nghiên cứu và định danh "hoa" lạ thì chúng ta cũng không nên tùy tiện gọi chúng là hoa ưu đàm, một biểu tượng thiêng liêng trong Phật giáo.

Chúc các bạn tinh tấn!

Theo Tổ tư vấn Tuần báo Giác Ngộ số 647