Tọa thiền, hành thiền, ngọa thiền cũng không đi tới đâu. Tên bạn Úc cùng phòng ngắm nghía, quan sát một chập rồi hỏi: ‘Have you got a problem with that’?. ‘What’s that!’. Nó chỉ vào phần giữa hai mông. Tôi nói: ‘No’. Xong rồi tôi chỉ vào đầu ‘This!’. Tên bạn chỉ nói ‘Oh’, xong bỏ lên thư viện. Còn lại một mình, tôi nghĩ là bề gì mình cũng đã thề giữ tam quy ngũ giới. Không lẽ hạ sát giới. Ngày thi gần kề. Cứ sân hận thế này thế nào cũng thi rớt. Phạm thì phạm cũng chả sao. Tôi thấy bằng mọi giá ‘nó’ phải chết. Tôi phải bóp ‘nó’ nát trong tay tôi. Nhưng trước hết phải nghĩ ra mưu kế thần diệu nào để diệt đối thủ. Bạn bè ai cũng khen tôi là nặng chưa tới 45 ký mà mưu mẹo đã nặng hết 40. Nghĩ tới lúc không còn phiền toái vì nó nữa, tôi muốn hát thật to để biểu lộ tâm trạng giải thoát của mình, nhưng vì không nhớ trọn một bài hát nào, tôi ư ử một hồi rồi tắc tị. Tôi bỗng nhớ đến một tựa sách của Hemingway, tôi đắc ý nói thật to với ‘nó’: For ‘You’ the Bell Tolls!

‘Nó’ mà nãy giờ tôi trút tất cả sự nóng giận lên đầu là một con... dế! Không biết bằng ngả nào nó lẻn vào phòng tôi. Hễ tới ban đêm khi tôi sắp sửa mở sách ra học thì nó gáy. Lúc đầu nghe nó gáy cũng hay và tôi còn làm ra vẻ ngạc nhiên ‘ở Úc mà cũng có... dế?’. Tôi cứ để mặc nó gáy nữa là khác. Nó làm cho tôi nhớ lại cái thưở mà tôi còn là một ‘yên hùng’ về nuôi và đá dế. Tôi nói gạt me tôi, trốn học ra đồng bắt dế. Chủ đất là cậu tôi, có lần bắt gặp, bắt tôi trói vào cây cau sau nhà, bỏ đói một ngày trời. Lần đầu tiên trong thời thơ ấu, tôi có dịp nghiền ngẫm triết lý về dế. Tôi không thấy đau khổ vì cái chuyện bị bắt buộc phải tuyệt thực cả một ngày trời, mà chỉ hơi xấu hổ vì cô bé học dưới tôi một lớp ở trường Nguyễn Du, cứ ưởng qua ẹo lại, nhìn tôi cười tủm tỉm. Mẹ tôi đêm nào cũng tụng kinh A Di Đà, thấy tôi ngắt đầu mấy con dế thua trận, cắm vào một cây tăm, ngoáy ngoáy cho dế gáy, me giảng cho tôi một trận về luân hồi, nhân quả. Tôi không hiểu mà cũng không muốn chú tâm nghe. đầu óc cứ lãng vãng vì cái chuyện Hoa Sơn luận.. dế vào ngày mai.

Tôi xin trở lại câu chuyện con dế trong phòng tôi, kẻo quý vị lại nói tôi lạc đề quá xa, hay tưởng tôi bắt chước Lổ Tấn định viết một quyển Ả Dế Chính Truyện. Như tôi nói lúc đầu tôi khoái nghe con dế gáy. Nhưng sau đó tôi nhìn mấy trang sách mà không hiểu chữ nào, cứ bị ám ảnh vì tiếng gáy. Không những không học được, mà tôi lại đâm ra mất ngủ (May là tôi vẫn còn ăn được. Ở Boarding mà bày đặt ăn không được có mà chết đói). Con dế nó muốn gáy lúc nào thì nó gáy, nó chẳng tôn trọng nhân quyền của tôi một chút nào, trong khi tôi chưa hề vi phạm dế quyền của nó! Nó làm như là nó trả trọn tiền thuê phòng còn tôi chỉ là một kẻ ăn nhờ ở đậu! Nó làm như nó là cái rốn vũ trụ, chỉ một mình nó là hiện diện, còn người khác đều là... hư vô cả. Nó tưởng nó là dế thì nó muốn gáy thì gáy. Nghe một hai lần thì cũng hay hay, nhưng nghe một chập tiếng gáy của nó trở nên bủn xỉn, lố bịch như tiếng gáy của một đứa tiểu nhân đắc chí.

Thôi thì bề gì tôi cũng phạm sát giới. Nghĩ tới đây tôi hơi run một chút, vì nhớ tới lời hứa trước mặt bổn sư TA vào ngày nguyên đán tại chùa Linh Sơn. Tôi nguyện là giữ giới luật nghiêm minh, tại sao bây giờ tôi lại muốn tàn hại một chúng sinh? Tôi phải tìm trong kinh điển và trong lịch sử để biện chính cho hành động của tôi. Tôi nhớ tới chuyện Bồ Tát trên thuyền phải giết một ác nhân muốn làm đắm thuyền để cứu năm trăm hành khách khác. Sát nhất miêu cứu vạn thử! Sát nhất dế, cứu cái sự nghiệp của tôi. Thi rớt tức là mất học bỗng. Mất học bỗng tức là không thể nào tốt nghiệp ra trường. Không tốt nghiệp ra trường tức là... Tôi không cần biện chính thêm nữa. Thế là đủ. Nó phải chết. Tôi bỏ một đêm rình nó. Biết nó nằm trong một góc tủ, tôi ngồi rình, sẵn sàng ra tay chộp nó khi nó lên tiếng gáy. Như biết có nguy hiểm rình rập, nó im thin thít. Khi tôi sắp sửa lên giường chợp mắt một tí thì nó lại cất tiếng gáy. Rõ ràng là nó thách thức tôi. Chẳng lẽ tôi khùng lên vì một con dế? Tôi quên hết mấy cái nguyên tắc thở ra hít vào. Thế là tôi bị con dế chơi một vố thật đau! Thù hận lên ngút ngàn trong lòng tôi. Tôi với nó không thể nào sống chung hòa bình hay hòa hợp hòa giải gì cả. Tôi phải thi hành chánh sách ethnic cleansing cho dù phải ra tòa án chiến tranh Liên Hiệp Quốc (nhưng nó đâu phải khác ethnic với tôi, nó với tôi khác nhau hoàn toàn về species!) Tôi mắng mỏ nó đủ điều bằng tiếng Anh, nhưng đó đâu có hiểu ngoại ngữ nên vẫn tiếp tục gáy. Nhưng tôi có tới 40 kí lô mưu mẹo thì tôi đâu có chịu thua nó dễ dàng như thế. Người Cộng Sản có tới 3 dòng thác cách mạng. Sử dụng dòng thác mưu mẹo tư tưởng cần phải phối hợp với dòng thác khoa học kỹ thuật. Tôi ra siêu thị ngắm nghía cái quầy chứa các loại thuốc xịt côn trùng. Dân Úc sợ nhất là dán nên lọ nào cũng có hình dán, ruồi, muỗi, nhện nhưng không có lọ nào có hình con dế. Tôi đành phải mua một lọ xịt dán xài đở. Lần này nó làm tôi hao tài. Tôi xịt hơn nửa chai, quá ‘đô’ cho chắc ăn. Chẳng có xó xỉnh nào mà tôi không xịt; gầm giường, gầm tủ, gầm bàn. Nó có ba râu sáu cẳng lần này nó cũng không thoát dược. Quả nhiên nó im tiếng được hai ba đêm. Nó ngủm rồi chăng? A Di Đà Phật. Để thi xong tôi tìm xác nó, chôn hay thiêu và cầu siêu cho nó được vãng sanh. Lần sau đừng thèm làm dế. Làm cây thông hay cây tùng gì đó, khỏe hơn. Tha hồ đứng giữa trời mà reo. Lại còn được mấy ông bà greens bảo vệ, không ai dám đốn. Nhưng nó chỉ im hơi có 24 hay 48 tiếng gì đó, nó lại cất tiếng gáy. Lần này giọng nó lanh lảnh, làm như thuốc trừ dán là thuốc bổ phổi của nó không bằng. Tôi vừa thất vọng, vừa tức tối. Tôi lắng nghe nó gáy một chập, tiếng gáy thì cao nhưng thỉnh thoảng có tiếng khịt khịt như người bị suyễn. Nó bị nội thương rồi chăng? Nó chỉ gáy để khiêu khích tôi mà thôi. Tôi lấy nửa bình còn lại, chơi xả láng. Phen này thì tôi yên chí và có thể tập trung tư tưởng cho kỳ thi sắp tới. Nhưng lần này thì tôi tuyệt vọng. Vài ngày sau nó lại gáy. Tôi đành đầu hàng. Tuy nhiên bắt chước nhân vật A Q tôi áp dụng phương pháp thắng lợi tiêu cực. Tôi xem nó như không có, là hư vô. Sắc tức thị không. Nhưng tôi biết tôi tự dối mình. Tôi không thể nào quên nó được. Nó có mặt đó thách thức tôi. Không tức thị sắc. Nếu quý vị độc giả cho phép tôi được dùng từ ngữ của mấy anh kép cải lương, mấy anh nhà văn chống đối... bằng cái lỗ miệng, lúc nào cũng dùng mấy cái danh từ kêu như xe chữa lửa, nó là niềm đau nhức nhối của tôi. Niềm đau nhức nhối của tôi vẫn gân cổ gáy, xòe cánh gáy. Tôi cứ tưởng tượng lúc nó phùng cái cánh, vểnh cái râu mà gáy, chắc nó trông khả ố lắm! Tôi dùng thêm vũ khí của kẻ yếu: con gà nó chết vì tiếng gáy. Con dế cũng có ngày chết vì tiếng gáy cho mà coi. Tôi cũng dùng phương pháp cả vú lấp miệng em. Hễ nó gáy thì tôi hát. Tôi hát không đầu không đuôi, hát kiểu liên khúc, chỗ này một ít, chỗ nọ một ít. Thằng bạn chung phòng cho là tôi hết thuốc chữa, dạo này ít về phòng, ăn xong nó vọt lên thư viện. Cho đến một hôm tôi chợt nghe giọng hát vượt không gian vượt thời gian của tôi, tôi thấy mình quá lố bịch. Tôi đành chịu thua con dế. Từ trước giờ tôi ít chịu thua ai, thế mà bây giờ tôi lại chịu thua một con dế! Tôi đem niềm đau nhức nhối của tôi kể lại cho một bạn. Nghe xong nó mắng tôi có vần có điệu, như tát nước vào mặt.

‘Sao mày ngu thế! Cơm cha, áo mẹ, chữ thầy mầy để ở đâu. Mày có miệng thì mầy muốn ăn muốn nói. Có ai phàn nàn mầy nói bằng miệng đâu, trừ phi mầy nói dai, nói dài, nói dở hay nói dốc. Dế nó có cánh thì nó gáy. Đó là chuyện tự nhiên nhi nhiên! Cỏ vẫn xanh, liễu vẫn thắm. Chỉ trừ có dế mọi, dế nhủi mới không gáy.’

Giọng thằng bạn đổi từ giận dữ sang mỉa mai, chế nhạo:

‘Có khi nào mày nghe chính mày gáy không? Bao giờ mày cũng nói tôi là, tôi, tôi tôi... Lúc nào mở miệng mày cũng chê đàn anh là vô dụng, cờ tới tay không biết phất, hèn hạ. Mày chê đàn em là thiếu kinh nghiệm, là ngựa non háu đá. Lúc nào mày cũng khoác lác nói chuyện đội đá vá trời. Mày dùng những danh từ thật kêu, lúc nào cũng hiu hiu tự đắc với cái thái độ xem trời bằng hạt tiêu. Thiên ngoại hữu thiên. Có ai ghi những lời mầy nói để mầy nghe lại, có lẽ mầy cũng đâm ra ghét chính mầy’.

Tôi ngậm miệng nghe nó chửi, không trả lời được một câu. Nó nói đúng tim gan phèo ruột của tôi, trả lời làm sao bây giờ?

Nói không sợ sai văn phạm, tôi gáy ngày, ngáy đêm. Gáy khi ăn, ngáy khi ngủ. Gáy từ lúc nhỏ tí teo cho đến nửa đời người vẫn chưa hết gáy. Càng gáy càng hăng. Thế tại sao tôi lại tức giận vì một con dế gáy?

Lời chửi của thằng bạn làm tôi tỉnh người. Hoát nhiên đại ngộ. Nhớ lại tiếng gáy của mình tôi chỉ muốn độn thổ. Lúc mới lớn, khi nói chuyện với mấy cô gái thì lỗ tai lùng bùng, tôi đã gáy vang trời, vang đất. Chỉ trừ khi đứng trước cô Lựu, cô em bé bỏng có cái răng khểnh ở Kim Long, là tôi líu lưỡi. Trưa thứ Bảy nào tôi cũng đạp xe đạp từ An Cựu xuống Kim Long, mà không thấy đường xa chi mấy. Chỉ cần nhìn thấy Lựu ỏng ẹo từ xa, là tôi thấy khỏe như vừa mới uống một viên Cửu Long Hoàn. Rồi qua cô em gái tôi cũng làm quen được với Lựu. Tôi hay rủ Lựu  ra vuờn bắp cạnh bờ sông ngồi nói vớ vẩn. Khi nào thèm bắp tôi lửng lơ nói: ‘Bắp của Cậu Tí tốt ghê hè!’ Lựu tuy không thông minh lắm, nhưng cũng không đến nổi chậm hiểu. Có lén bẻ mấy trái bắp của ông cậu đem nướng và cả hai cùng ăn. Có lần Lựu hỏi:’Nghe nói anh học giỏi nhất trường?’ Tôi biết tôi con nhà nghèo, nhan sắc cũng thường thường, người đẹp như Lựu không có lý do gì lại muốn thân với tôi, trừ cái chuyện tôi nổi tiếng học giỏi. Tôi giả đò ngạc nhiên: ‘Ai nói cho em biết rứa?’ Tôi cố tình kéo dài chữ em cho nó có vẻ thân thiết. Xong tôi nói: ’Chỉ có mới vài thành công lực thôi. Anh mà rán hết sức thì anh sẽ đè đầu đè cổ mấy đứa nó cả đời’. Xong tôi cười hô hố hay hăng hắc, tôi không nhớ rõ. Có điều là nếu có gì ghi lại giọng cười đó, chính tôi cũng thấy tôi khả ố nữa là người khác. Nhưng tôi bất cần, vì lúc đó Lựu cũng thích chí cười theo. Có thì có tự mảy may. Tôi có cái nụ cười của Lựu ngày đó là tôi có tất cả tam thiên đại thiên thế giới. Ai nói gì mặc kệ. Lúc đó tôi không có để ý gì ngoài cái hình ảnh Lựu cười, lòi mấy cái răng khểnh. Hình ảnh rực rỡ là hình ảnh Lựu cười bên cạnh giòng sông Hương lấp lánh nước đàng sau. Không cần nói dài dòng, quý vị cũng biết những mối tình (mối tình? Tôi đi chơi với Lựu thì có, ngây ngất nhìn Lựu thì có, nhưng chưa có lần nào dám cầm tay nàng) không đi đến đâu đó chẳng đi đến đâu cả. Một người đẹp như Lựu lấy một ông học giả non choẹt như tôi... chắc là không đặng. Thôi thì tình trước phụ duyên sau, nàng đi lấy một ông trung úy phi công, lúc nào mặc quần áo một mảnh, hào hoa phong nhã như Toàn Phong hay Nguyễn Cao Kỳ. Có lần gặp Lựu ngoài phố, nàng khẻ đưa cái răng khểnh ra cười chào tôi. Tôi cười cầu tài chào lại, vì thấy chồng Lựu đeo lủng lẳng cái giò heo, trông phát ớn. Thời chiến tranh, lính, nhất là mấy anh không quân, về thành phố muốn bắn ai thì bắn! Chả chơi dại!

Từ cái vụ thất tình đó, tôi càng đâm ra gáy dữ tợn hơn. Thật tình mà nói, tôi học khá, viết lách cũng loẹt choẹt, có lần được đăng thơ trên tờ Văn Nghệ Học Sinh của Lê Bá Thảng. Nhưng vì có tật gáy quá, ai cũng ghét. Càng bị ghét thì tôi càng kiêu ngạo. Càng kiêu ngạo thì càng bị chúng ghét. Đúng là cái vòng luân hồi lẩn quẩn! Khi lên Đại Học, tôi tự cho mình đã lớn. Lúc nói chuyện lúc nào cũng giả đò đăm chiêu, nhíu mày, lúc nào cũng lo âu về những vấn đề trọng đại của đất nước: chiến tranh, cách mạng, hòa bình. Mở miệng ra là pha mấy câu tiếng Pháp ‘nè toa, toa có thấy lủy... còn moa thì’. Lúc nào cũng dẫn chứng các triết gia, nhà văn... thời thượng. Không Sartre thì cũng Camus. Không Camus thì cũng Nietzche. Lúc đó chúng tôi sống ở một thế giới mà... mặt trời không bao giờ có thực(!), kịch cởm, giả trá (chúng tôi không chịu dùng chữ giả trá, chỉ muốn dùng chữ... ngụy tín cho nó có vẻ triết lý hơn). Và tôi cũng như các bạn hữu thế hệ cùng thời... mắc bịnh ngụy tín thực. Gáy quá, tôi cũng nghĩ là mình xuất chúng thực nên có khi bị lừa phỉnh một cách đau đớn. Khi ra trường tôi đi dạy học ở một tỉnh nhỏ. Có một lần đi chấm thi, một cô đồng nghiệp lén nhìn tôi, rồi quay sang nói nhỏ với một cô đồng nghiệp khác. Tuy là thì thầm nhưng cô cố ý nói đủ lớn để lọt lỗ tai tôi.’Ngó anh Như một chập thấy ảnh hao hao giống tài tử Perkins’. Cái tài tình thiên cổ lụy của cô đồng nghiệp là ở cách dùng chữ. Hao hao thôi. Không ai kết tội cổ nói láo được. Dùng chữ kiểu này còn hơn mấy nhà văn trường phái phản văn chương, phản triết lý! Biết là cái bẩy, nhưng tôi vẫn nhẩy vào một cách sung sướng. Buổi chiều tôi ra các nhà sách lục lạo xem mặt Athony Perkins (may quá không phải cái lão Anthony Quinn xấu trai trong Zorba The Greek) đẹp trai tới mức nào. Tôi thấy đời thực đẹp, ra bờ sông Hàn uống bia một mình, thấy mình cao vời vợi và... đẹp trai như Anthony Perkins! Nhưng ngày hôm sau, cô đồng nghiệp khen tôi đẹp trai ‘thỏ thẻ’ xin thêm điểm cho một đứa em họ (em họ này đáng nghi. Súng cà nông 125 ly bắn cũng chưa tới). Tôi đành ngậm bồ hòn làm ngọt, phết thêm cho thằng em họ... cà nông bắn của cô thêm mấy điểm. Nhưng nói cho thật tình, lúc đó cô xin cả đời tôi, tôi cũng cho nữa là mấy điểm thi tú tài. Khi cô cười và cám ơn, tôi mới nhìn kỹ: cô cũng có hai cái răng khểnh! Trời ơi, sao đời tôi cứ phải khổ lụy về mấy cái răng khểnh như thế! Nhưng cô này khá hơn Lựu. Ít ra cô cũng gởi tôi một thiệp báo tin khi đi lấy chồng.

Xin lỗi quý vị độc giả, tôi đã lạc đề quá xa. Tôi xin trở lại cái chuyện con đế trong phòng tôi. Hồi tưởng lại quá khứ, tự nhiên tôi đâm ra thương con đế làm sao. Tại sao tôi lại có thể tìm mưu giết nó? Dế là nạn nhân của chính nó, cũng như tôi là nạn nhân tiếng gáy của tôi. Tôi thấy mình ngộ đạo nhờ một con dế. Mấy ông thiền sư có thể ngộ đạo nhờ ngó cây tùng cây bách, tôi cũng ngộ đạo nhờ nghe được tiếng dế không phải sao? Rồi một biến cố xảy ra. Hơn một tuần con dế không còn gáy nữa. Hát nữa đi dế. Gáy nữa đi dế. Hát điệu nhạc buồn, vui gì cũng được. Hát đi, hát đi. Lúc trước tôi mất ngủ vì con dế gáy thì bây giờ tôi cũng mất ngủ vì nó không chịu gáy. Khi tuyệt vọng người ta hay quay về thế giới siêu nhiên. Tôi van vái Trời Phật làm sao cho con dế gáy. Nhưng nó vẫn bặt tăm. Mịt mùng tăm dạng.  Đúng là trời cao có mắt. Không thì cả thế gian này cũng không. Nói theo điệu triết lý cùn, tất cả chỉ còn là im lặng của hố thẳm!

Vài ngày sau, khi dọn phòng, tôi thấy xác con dế nằm chết khô trong góc tủ. Cánh của nó vàng sậm, dòn khô. Tôi để con dế trong lòng bàn tay tôi, nâng niu cái xác khô của nó. Mắt nó vẫn trong và trong một sát na, tôi bỗng thấy chúng long lanh như vừa muốn khóc. Tôi không sợ xấu hổ khi thú nhận với quý vị, lòng tôi tan nát. Một chúng sinh tan đi trong vũ trụ vô cùng, trong thời gian vô thủy vô chung, đâu có nghĩa lý gì. Nhưng nó với tôi bây giờ đã tương tức tương hiện. Nó có chọc ghẹo gì tôi đâu! Nó là dế thì nó gáy. Những chuyện như chọc tức, chống đối, thách đố đều do chính tâm cảnh của tôi tưởng tượng ra cả. Tôi tạo ra chính cái ngục tù để làm khổ tôi. Con dế đáng thương của tôi mới mấy ngày trước còn hăng hái gáy, bây giờ đã chết khô trong tay tôi. Khi bất diệt đi ngang dòng sinh diệt.

Đọc lại những gì mà tôi viết ở trên tôi lại đâm ra bâng khuâng. Ban đầu tôi định viết một chuyện vui, vì tôi nghĩ tài ‘u mặc’ (mấy anh ba phiên âm từ chữ Humour) chưa chắc gì đã thua Lâm Ngữ Đường (Xin hứa với quý vị đây là lần chót mà tôi gáy!) Sau đó tôi lại nhớ đến quãng thời thơ ấu làm tôi buồn bã không cùng. Như cô Lựu răng khểnh của tôi. Hình ảnh đậm đà của ba mươi năm tình cũ là hình ảnh Lựu cười, đôi mắt long lanh giữa dòng sông lấp lánh nước đàng sau. Cái răng khểnh của Lựu cắn ngập nửa trái bắp non. Ôi những mùa hè năm cũ, khi tôi còn là một con dế khờ dại, ngồi cạnh bờ sông, yêu vô cùng đời sống. Dòng nước buồn hiu răng khểnh ơi!. Như cô đồng nghiệp khen tôi đẹp trai như Anthony Perkins. Tuy cô có hơi xạo một chút, nhưng cô là nguồn cảm hứng rào rạt của những vần thơ lâm ly bi tráng của tôi. Em hai mươi tóc xõa dài. Sóng Nha Trang vọng tiếng đầy trên môi. Và con dế của tôi, con dế đã cho tôi một bài học quý báu. Tôi lén vào chôn nó dưới một cây Jacaranda trong Campus. Tôi chỉ muốn đưa tiễn cái hình ảnh của con dế ngây ngô ngày nào, nằm giữa những hàng hoa bắp lay, cạnh dòng sông lấp lánh nước.

Lời bạt: Bùi Giáng khi viết quyển Mưa Nguồn, đã gửi tặng mấy con cào cào Phi Châu. Tôi xin gửi bài tạp văn này cho mấy con dế Úc Đại Lợi.