Động Vân Cương có lịch sử lâu đời, quy mô rộng lớn, nội dung phong
phú, điêu khắc tinh tế, được vinh dự xem như một kỳ tích trong lịch sử
mỹ thuật Trung Quốc. Quần thể động tại đây, hình tượng của mỗi thể loại
nhân vật như Phật, Bồ Tát, chư vị Thanh Văn đệ tử, Hộ pháp, Chư thiên
v.v.. mỗi mỗi đều có thần thái riêng biệt, sinh động như sống; hình thể
kiến trúc mô phỏng gỗ đa dạng, phong cách cổ kính chất phác; phù điêu
về sự tích Đức Phật nét khắc điêu luyện, có chủ đề đột phá; hoa văn
trang trí tinh tế ưu nhã, cấu hình phong phú.
Từ kinh thành hùng vĩ của Hy Lạp cổ đến thị trấn Giang Nam đầy mưa;
từ sa mạc Sa-ha-ra đến trùng trùng bức thành tuyết ở đại lục Nam cực.
Thành phố mà chúng ta đang sống so với tinh cầu bao la này giống như
khoảng không gian trên miệng một cái giếng khô. Kiếp sống ngắn ngủi chỉ
vài mươi năm, ai có cơ hội được đi khắp các nơi quả là điều hiếm có và
may mắn. Có điều, cho dù không thể đích thân đi đến, nhưng tâm niệm
chúng ta cũng có thể chắp thêm đôi cánh mạng internet, bước lên một
bước là đến được nơi mà chỉ có thể thấy qua trong sách vở. Du hành,
cũng chỉ có thể trên bản đồ mà thôi.
Động Vân Cương là động đá lớn nhất Trung Quốc, hiệp với động Đôn
Hoàng, động Long Môn ở Lạc Dương và động Mạch Tích Sơn gọi là bốn kho
báu nghệ thuật điêu khắc đá lớn của Trung Quốc. Động vân Cương ở vào
phía Nam chân núi Vũ Châu cách thành phố Đại Đồng tỉnh Sơn Tây khoảng
16 km về hướng Tây, động mở ra theo hướng dựa vào núi, công trình điêu
khắc dài khoảng 1km, uy thế lẫm lẫm, nội dung phong phú. Hang động
chính có 45 cái, còn lại những động lớn nhỏ 252 cái, tạo tượng có hơn
51000 tượng, đều là đại biểu cho nghệ thuật điêu khắc đá Phật giáo kiệt
xuất của Trung Quốc vào khoảng thế kỷ thứ 5-6. Trong đó, động Đàm Diệu
thứ 5 thiết kế bố cục chặt chẽ nhất quán, là một kiệt tác kinh điển
đầu tiên trong thời điểm cao trào của nghệ thuật Phật giáo Trung Quốc.
Động Vân Cương cũng là một trong những kho báu nghệ thuật điêu khắc nổi
tiếng thế giới. Năm 1961, Viện quốc vụ chính thức công bố động Vân
Cương là đơn vị văn vật trọng điểm cần được bảo hộ của cả nước. Năm
2001, động lại được đưa vào danh sách di sản văn hóa thế giới. Ngày 8
tháng 5 năm 2007, động Vân Cương thuộc thành phố Đại Đồng được Cục du
lịch quốc gia Trung Quốc chính thức phê chuẩn làm khu du lịch quốc gia
cấp 5A, trở thành nơi tham quan du lịch quan trọng của các giới nhân sĩ
trong nước và cũng là thắng cảnh du lịch mà các bạn quốc tế ngưỡng mộ
hướng về. Trong quần thể điêu khắc dài 1km, tượng lớn cao khoảng mười
mấy mét, tượng nhỏ khoảng mấy cm, đá lớn gối nhau, điêu khắc dày đặc,
tạo nên một quang cảnh hùng vĩ.
Trong quần thể điêu khắc đó, có tượng ngồi ngay ngắn trang nghiêm vô
cùng linh động; có tượng đang ca múa, thần thái hân hoan; hoặc có
tượng đang đánh trống, gõ chuông; có tượng nâng lên khúc sáo; có tượng
ôm đàn tỳ bà, tất cả đều rất thong dong tự tại, như đang mỉm cười đón
chào du khách. Diện mạo và phục trang của tượng Phật, Chư thiên, tín đồ
và người cúng dường đều mang đậm nét trí tuệ và sự cần lao của nhân
dân lao động thời xưa. Những tượng Phật và tượng của các nhân vật hộ
pháp này đều lộ rõ sắc thái của người nước ngoài. Trên căn bản nghệ
thuật điêu khắc truyền thống của Trung Quốc, nghệ nhân còn hấp thu và
tiêu hóa được tinh hoa nghệ thuật kiền đà la của Ấn Độ và nghệ thuật
của Ba Tư. Đây là sự kết tinh lao động trí tuệ mang tính sáng tạo của
nhân dân Trung Quốc thời xưa và cũng là một minh chứng lịch sử cho sự
giao hảo hữu nghị giữa Trung Quốc và các quốc gia khác. Động Vân Cương
có lịch sử hơn 1500 năm, khai mở vào năm 460, do cao tăng Đàm Diệu
phụng chỉ đảm nhiệm.
Toàn thể quần thể động phân làm 3 phần: phía Đông, ở giữa và phía
Tây. Trang thờ Phật trong động phân bố dày đặc giống như tổ ong. Những
động lớn, vừa và nhỏ độ thưa dày đồng bộ bao quanh lưng đồi Vân Cương.
Các động ở phía Đông đa phần lấy tháp làm chủ thể, cho nên gọi là động
Tháp; các động ở giữa, mỗi động đều phân làm hai gian trước và sau,
tượng Phật chính đặt ở giữa, vách động và nóc động khảm đầy phù điêu;
các động ở phía Tây đa số là những động cỡ vừa và nhỏ cùng những trang
thờ nhỏ được điêu khắc thêm vào sau này, thời điểm kiến tạo tương đối
trể, phần đa là những tác phẩm sau thời Bắc Ngụy dời đô đến Lạc Dương.
Toàn thể quần động khí phách hào hùng, diện mạo trang nghiêm, kỹ nghệ
điêu khắc thanh nhã, chủ đề có tính đột phá. Thần thái của các hình
tượng nhân vật tôn giáo được điêu khắc mỗi người một vẻ. Trên nghệ
thuật điêu khắc tạo hình, các nghệ nhân đã tiếp nối và phát triển được
truyền thống tốt đẹp của nghệ thuật thời kỳ Tần, Hán, đồng thời còn hấp
thu được tinh hoa của nghệ thuật kiền đà la, sáng tạo nên phong cách
nghệ thuật độc đáo Vân Cương, trở thành nguồn tư liệu nghiên cứu vô
cùng quý giá trong lĩnh vực điêu khắc, kiến trúc, âm nhạc, tôn giáo.